Kırklareli-Lüleburgaz’a bağlı Ceylanköy’de 1926 yılında Doksanüç muhaciri bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Mehmet Başaran, Kepirtepe Köy Enstitüsü’nü (1943) ve Hasanoğlan Yüksek Köy Enstitüsü’nü (1946) bitirdi. Estirilen baskıcı siyasetin sonucu olarak Köy Enstitüleri kapatıldı, önce mezunların yedek subaylık hakları ellerinden alınarak çavuş çıkarıldılar; yetmedi ömürleri boyu izlendiler ve baskı gördüler. Mehmet Başaran da aralarındaydı. Arkadaşları gibi yılmayıp direndi, yazdı, öğretmenler olarak örgütlenmelerinin yolunu açan Türkiye Öğretmenler Sendikası’nın (TÖS) kurucuları arasında yer aldı.

Gerçekçi ve toplumcu bir estetik anlayışla yapıtlar verdi. Doğanın içinde bulunma, doğayı gözlemleme, esin kaynaklarındandı. Özellikle de Edremit bölgesinde başöğretmen olarak çalıştığı dönem, yaratıcılığını besledi. Şiir ve öykülerinde, konu olarak genellikle köy yaşamının güçlük ve acılarını, çarpıcı görüntülerle dile getirdi. Köy insanının varolma savaşımını, içdünyasını, duygularını, geleneklerini sergilerken düzene ilişkin bozuklukları da eleştirel olarak işledi.