Mehmet Başaran, Özgürleşme Eylemi Köy Enstitüleri’nde okuduğu ve yükseğini de bitirdiği, Cumhuriyet tarihinin en önemli eğitim uygulaması olan köy enstitülerini ve eğitim kavramını irdeliyor. Köy çocuklarına yönelik ve kırsal kesim için tasarlanan köy enstitülerinin ortaya çıkışını, öğrenci-öğretmen ilişkisini, okuma olanağından uzak köy çocuklarına sunulan olanağı ve bunun değerlendirilişini, enstitülerin işleyişini ve içerdiği eğitim-öğretim konularını sergiliyor. Enstitülerde gerçekleşen, gerek doğaya yönelik gerekse kültüre yönelik imece’yi ve etkinlikleri, öğrencilerin ürünlerini ve yaratıcılığını örneklendiriyor. Bu tarihsel eğitim atılımında, dönemin kültür olgusuyla birlikte, öne çıkan kişilerin, özellikle uygulamanın mimarı olan İsmail Hakkı Tonguç, Hasan Âli Yücel, Ferit Oğuz gibi aydınların büyük çabalarını, özverilerini aktarıyor. 

Köy çocuklarının bilinçlenmesinden, okumasından rahatsız olan çevrenin, iktidarın, tutucu siyasî odakların ve çıkar gruplarının enstitülerin kapatılmasına ilişkin oyunları da bu kitabın konuları arasında. Ve Başaran, o zamanki rayından çıkan gidaşatın doğurduğu sakıncaları, özellikle 1946 seçimlerinden sonra enstitülere, öğretmenlerine, öğrencilerine yapılan baskıyı ve ensitülerin kapanmasıyla eğitimde başlayan “karanlık” dönemi de bize gösteriyor...

Yalnız okuryazarlığı yaygınlaştırmak, tüm köyleri okula kavuşturmak, yeni tip bir öğretmen yetiştirmek değildi amaç. Hele hele kimilerinin sandığı gibi kapalı köy ekonomisini sürdürmek hiç değildi. Tarihsel koşulların sağladığı olanaklardan yararlanarak, eğitimi, emekçi üretici halkı bilinçlendirerek, siyasal bir güç durumuna getirici, sömürü düzenini zorlayıcı, değişmeyi hızlandırıcı bir eyleme, özgürleşme eylemine dönüştürmekti.                                                                                            

                                                                                                                                                                        _Mehmet Başaran

İçindekiler ;

Özgürleşme Eylemi

•          Tonguç Baba         
•          Özgürleşme Eylemi: Köy Enstitüleri
•          Yeni Eğitim Stratejisinde 21 Nokta
•          Ulusal Eğitim ve Gerçek Ulusçuluk
•          Köy Enstitülerinin İşleyişi   
•          Köy Enstitülerinde Kitap ve Kitaplık
•          Hasan Âli Dönemi
•          İmecebaşı
•          Hasan Âli Yücel’in Önsözü
•          Filozof Russell ile Tonguç
•          Köy Enstitüleri Dergisi
•          Köy Enstitüleri Dergisinde Yayımlanan “Haberler”
•          Herkes Kendine Göre Köy Enstitülü Olsun
•          Hasanoğlan Soruşturması
•          Köy Enstitülerinin Etkileri
•          Tonguç’un Mektupları
•          Islahat (!) Döneminde Varlık Dergisi ve Köy Enstitüleri 
•          Köy Enstitülerini Kim Yıktı?
•          Bozkırdaki Çekirdek Yazarı

Gök Ekin Acısı

•          Eğitim Emekçisi Ferit Oğuz
•          Eğitimde Amerikanlaşma ve Amerikan Eğitimi
•          Köyde Barış Gönüllüleri    
•          Sapı USA’lı Kazma
•          Halıcılık Kursunda Bitirme Töreni 
•          Otuz Yıl Önce Yola Düşenler
•          Susturmak 
•          Gerçek Aydın ve “Haksız Yönetime Karşı”
•          Bilim İşçisi Orhan Burian
•          Gök Ekin Acısı
•          Dünya Çocuk Yılı
•          Nâzım Hikmet       
•          Türküler Ustaöğreticisi Veysel
•          Köy Enstitüleri ve Folklor  
•          H. V. Velidedeoğlu ve Köy Enstitüleri
•          Enstitülerin 60. Yılında Başaran’la Söyleşi